دسته: حقوق حقوق غیر مالی زن در خانواده در 41صفحه در قالب فایل ورد قابل ویرایش
قیمت فایل فقط 3,900 تومان
حقوق غیر مالی زن در خانواده
مقدمه
ارزش خانواده بیش از هر چیز بر پایه مودت و دوستی بین اعضای آن، بخصوص زن و شوهر استوار است و اگر این جریان بر اساس دوستی و تفاهم و بر كنار از خودخواهی‌ها ادامه یابد، به آرامش و سكون در كنار یكدیگر و در نهایت به كمال انسانی مورد نظر خواهد رسید. در میان مكاتب حقوقی، دین مبین اسلام، نظام معاشرتی ویژه‌ای در روابط مردان و زنان در دو حوزه اجتماع و نهاد خانواده تشریع كرده است كه از سویی بر مبانی انسان شناختی قرآن و اسلام استوار است و از دیگر سو، ناظر به اهداف و چشم‌اندازهایی است كه اسلام برای اصیل‌ترین و بنیادی‌ترین نهاد اجتماعی یعنی خانواده ترسیم می‌كند. از همین رو تعبیر «لتسكنوا الیها» در آیه 21 سوره روم اشاره به این واقعیت دارد كه آرامش، مقام و موقعیتی است كه انسان در پهنه هستی باید بدان دست یابد و از دیدگاه قرآن وظیفه خانواده زمینه‌سازی برای همین هدف است، چه برای زن و شوهر و چه برای فرزندان. زیرا الفت زن و شوهر و تعامل آن دو با نیروی عشق و محبت و در مسیر كمال، سنگ بنای شخصیت روحی و روانی فرزندان را می‌نهد كه اگر سالم باشد رحمت به بار می‌آورد. بر اساس این اندیشه خاستگاه انسانهای دغدغه‌مند از نگاه قرآن این است كه می‌گویند:
«… ربنا هب لنا من ازواجنا و ذریاتنا قره اعین و اجعلنا للمتقین اماما» (فرقان، 74) «خدایا ما را از جانب همسران و فرزندانمان نور چشمی بخش و ما را رهبر پرهیزگاران گردان». در واقع این آیه بر اهمیت خانواده و پیشاهنگی آن در تشكیل جامعه نمونه انسانی اشاره دارد، چنانكه پیوندهای سالم و درخشان را آرمان پرهیزكاران معرفی می‌كند. به رغم دلالت‌های روشن قرآن راجع به جایگاه حقوق غیر مالی زن، متأسفانه در برخی جوامع اسلامی، زن در خانواده یا در جامعه مورد ستم قرار دارد و گاهی از جهت برخورداری از امنیت و حیثیت در جایگاه متعادل خود نیست. البته این بدان معنا نیست كه زن در كشورهای اروپایی از وضع بهتری برخوردار و از موقعیت شایسته انسانی بهر‌ه‌مند است، بلكه در آنجا نیز زن مورد ستم است اما به شكلی دیگر.
واقعیت این است كه زن در طول تاریخ نه از سوی دشمنان، بدخواهان و مهاجمان شرق و غرب، بلكه گاه از سوی نزدیكترین عضو خانواده خود مورد بی‌مهری قرار گرفته و بدلیل موقعیتهای اجتماعی، خانوادگی، فرهنگی، شرایط و امكانات و گاه عدم اطلاع از حقوق خود ناگزیر بی‌مهری‌ها را بر جان هموار ساخته است.
حقوق غیر مالی زن در خانواده
قرآن و گوهر انسان بدور از جنسیت
قرآن آنگاه كه از گوهر انسان و حقیقت و رسالت او بدور از جنسیت مادی سخن به میان می‌آورد، می‌فرماید: «و لقد كرمنا بنی آدم…» (اسراء، 70) از مقام انسان و برتری او بر بسیاری از آفریده‌ها سخن می‌گوید و آنگاه كه از روح خود در او دمید «نفخ فیه من روحه» (سجده، 9) و اگر به خاطر آفرینش انسان به خود تبریك می‌گوید و آن را در فرهنگ دیانت، برای همیشه به ثبت می‌رساند كه «فتبارك الله احسن الخالقین» (مومنون، 14) در همه این موارد ازحقیقت والای انسانی سخن می‌گوید كه تفاوت و تمایزی در حقیقت و ماهیت زن و مرد نیست. آنگاه می‌فرماید: «ان اكرمكم عندالله اتقیكم» (حجرات، 13) و یا می‌فرماید: «و من عمل صالحاً من ذكر او انثی و هو مومن فاولئك یدخلون الجنه یرزقون فیها بغیر حساب» (مومن،40) اشاره دارد به اینكه پاداش اخروی و مقام قرب الهی به جنسیت مربوط نیست، بلكه به ایمان و عمل صالح مرتبط است خواه مؤمن عامل ، مرد باشد، خواه زن.
بر این اساس، دیدگاه قرآن كریم به جایگاه حقیقی زنان همان نگاه حقیقت‌گرای او به انسان و جایگاه رفیع و مسؤولیت آفرین اوست.
اما تفاوتهای حقوقی برخاسته از طبیعت جنسیتی است كه در عالم تكوین بعضی از وظایف به عهده زن و بعضی بر عهده مرد است و بواسطه این تفاوتهای تكوینی تفاوتهای حقوقی به وجود آمده است؛ لیكن لازمه تفاوت، تبعیض و بی‌عدالتی نیست و قوانین اسلامی كاملا این قضیه را به اثبات می‌رساند كه بسیاری از تفاوتها بواسطه حمایتهای مالی، امنیتی و حیثیتی از زن مسلمان است.
عدالت در نظام تكوین و تشریع
انكار نمی‌توان كرد كه در مظاهر هستی از جمله وجود و زندگی انسان تفاوتهایی مشهود، طبیعی و جبری وجود دارد. ولی همواره تأكید شده است كه تفاوتهای صوری و تقدم و تأخرهای طبیعی، هرگز نشانگر منزلت و محبوبیت، و تعیین كننده میزان آن نزد خداوند نیست، بلكه منزلت‌ها و محبوبیتهای اكتسابی، همواره در پرتو انتخابهای آگاهانه و اختیاری انسان به دست می‌آید. وجود این تفاوتهای طبیعی هر چند ناگزیر به بخشی از توانمندی‌ها و امتیازهای ظاهری كشیده می‌شود، اما خداوند از طریق عوامل تكوینی (مانند محبت‌ها، جاذبه‌ها، الفت‌ها) و عوامل تشریعی (مانند احكامی كه انسانها را به عدل و انصاف و مهرورزی و پرهیز از ستم فرا خوانده است) به تعدیل این تفاوتها و برقرار ساختن عدالت پرداخته است.
اصول تكوینی خداوند در زندگی انسان كه بشر را به عدل و درستی و محبت و عقلانیت و ملاطفت و انصاف فرا می‌خواند، فطرت و سرشت آدمی است كه انسان، اهل انس، الفت، ادراك، محبت و معرفت آفریده شده است.
اصول تشریعی خداوند، در آیات بسیاری از قرآن مشهود است كه به مناسبت‌های مختلف در آنها هر گونه ظلم به انسانها از ساحت قدس الهی دور شمرده شده است:
«و ما الله یرید ظلماً للعباد» (غافر، 31) «و خدا هیچ ظلمی برای بندگان نمی‌خواهد.»
«ان الله لا یظلم الناس شیئاً و لكن الناس انفسهم یظلمون (یونس، 44) «خدا به مردم هیچ ستمی نمی‌كند، اما این مردم هستند كه بر خود ستم می‌كنند.»
این آیات و دهها آیه دیگر نشاندهنده آن است كه خداوند خود از هر گونه ظلمی مبراست و از انسانها می‌خواهد كه ظلم را زشت شمرده ستم نكنند و ظلم نپذیرند. این از امتیازات اندیشه دینی امامیه است كه عدل الهی را دومین اصل از اصول اعتقادی خود دانسته و از میان همه صفات الهی پس از اقرار به یگانگی خداوند، این صفت را محوری‌ترین و ریشه‌ای‌ترین صفات خداوند شمرده و بر آن تأكید ورزیده است.
اكنون چگونه می‌توان عدل الهی را در نظام تكوین و احكام و قوانین شریعت معقتد بود و پذیرفت، ولی عملاً در برابر زنان و احكام آنان و حقوق ایشان در جامعه دینی بی‌تفاوت بود و هر گونه برداشت و تحلیل از آیات و روایات را بدون سنجش با ملاك عدل و رحمت الهی و اسلامی پذیرفت و مسلم شمرد.
اعتقاد به اصل عدالت و رحمت الهی همواره اقتضا دارد كه اهل دیانت و تقوا بر حجاب، عفاف و پاكدامنی زنان تأكید داشته به پاسداری از حریم خانواده همت ورزند، بر رعایت عدل و انصاف در قبال زنان و رعایت حقوق انسانی و اجتماعی آنها با تمسك به پیامبر رحمت و امامان معصوم كه سراسر زندگی آنان حكایت از لطف به انسانها (بویژه كسانی كه در معرض ستم قرار داشته‌اند) اصرار ورزند و قبل از ملل غرب برابر معیارهای دینی و قرآنی با تأسیس سازمانهای دفاع از حقوق زنان به احیای حقوق همه انسانها از جمله زنان اهمیت داده سازمانهای اجتماعی را در آن جهت پی‌ریزی كنند. البته این بدان معنا نیست كه آنچه در غرب تحت عنوان دفاع از حقوق زن عنوان می‌شود، یكسره انسانی و مورد قبول اسلام و مطابق با مصالح خانواده و زنان است، بلكه آنچه آنها تدبیر كرده‌اند، بر اساس فهم و نیاز و فرهنگ خود آنان است.
جایگاه حسن معاشرت در روابط خانواده
همانطور كه قبلاً اشاره شد از دیدگاه اسلام، هر یك از زن و شوهر در برابر یكدیگر از حقوق متقابل و ویژه‌ای برخوردارند و تكالیفی دارند كه از آن جمله حسن معاشرت می‌باشد و این تكلیف با صراحت كامل در آیه 19سوره نساء اینچنین بیان شده است:
عاشروهن بالمعروف «با زنان به شایستگی رفتار كنید».
امر به این موضوع خاستگاه اصولی دارد و اصل «مودت و رحمت» و «تشاور و تراضی» و سایر اصول از این قبیل، مبانی این حكم می‌باشد. لازمه فهم صحیح این اصول رفتاری قرآنی كه در واقع یك نظام اخلاقی را در خود جا داده است تأمل در چند نكته است:
الف : انسان از ماده «انس» قوام زندگی اجتماعیش بر اساس روابط با دیگران و شیوه‌های انس‌گیری است؛ چنانكه برای تحقق بخشیدن به تكامل خویش به ارتباط با دیگران نیازمند است. حال كیفیت این تعامل چگونه است؟ معاشرت چیست و معروف كدامست؟ كه برای تبیین مطلب «الف» توجیه مورد «ب» لازم است.
ب : معاشرت از باب مفاعله و از مفاهیم اجتماعی دو سویه می‌باشد لذا این آیه تعیین كننده رفتار متقابل زن و شوهر است و مردان و زنان از این زاویه كه هر دو باید طبق معروف رفتار كنند همسان و برابرند.
همانطور كه صاحب تفسیر المنار، در این باره می‌گوید:
«در مفهوم معاشرت، مشاركت و برابری نهفته است؛ یعنی مردان با زنان بر اساس متعارف رفتار كنند و زنان نیز می‌باید با مردان بر پایه معروف معاشرت داشته باشند .[1]
واژه معروف كه مكرراً در قرآن آمده است و 19 مورد آن به موضوع معاشرت مردان با زنان در محیط خانواده پرداخته، معنایی ژرف‌تر و گسترده‌تر از قانونمندی و عدل‌گرایی دارد و چنانكه شامل حق قانونی و عادلانه می‌شود، كارهای ارزشی، اخلاقی و انسانی را نیز در بر می‌گیرد؛ یعنی رفتاری افزون بر حق و عدل كه نوعی نیكوكاری و شایسته ارزشهای متعالی انسانی است. به تعبیر دیگر از تكلیف‌های واجب گامی فراتر نهادن و به مستحبات نیز عمل كردن است.
معروف در نگاه مفسران
علامه طباطبایی در تعریف معروف می‌فرماید: «معروف همان چیزی است كه متضمن هدایت عقل، حكم شرع، فضلیت، محاسن خلق نیكو، سنت‌های حسنه و آداب است[2].
مرحوم طبرسی در توضیح آیه «عاشروهن بالمعروف» می‌نویسد:
«مقصود همزیستی مطابق با فرمان خداوند است كه ادای حقوق زن باشد، مانند حق بهره‌وری جنسی، پرداخت نفقه و سخن زیبا؛ معروف آن است كه آزار جسمی و گفتاری به زن روا ندارد و در رویارویی با او گشاده رو باشد….[3]
ملاحظه می‌شود كه اضافه بر حق و عدل، رفتار و گفتار نیك، گشاده‌رویی و رعایت معیارهای اخلاقی و ارزشی نیز در حوزه مفهوم «معروف» لحاظ شده است. توجه به این نكته نیز اهمیت دارد كه تعبیر «معروف» و آیات آن به شیوه و سبكی است كه قانون عام و كلی را می‌رساند و با هیچ تخصیص و تقییدی سازگاری ندارد. حال این سؤال پیش می‌آید كه ملاك و معیار در حسن معاشرت چیست؟ آنچه از سخنان بزرگان دین بر می‌آید، ملاك و معیار در حسن معاشرت، عرف و عادات، آداب و رسوم جامعه و شؤون زن می‌باشد. البته منظور از آداب و رسوم، سنتها و ارزشهایی است كه از مسیر فطرت و عقل سلیم انسانی منحرف نشده و با سعادت، اهداف و انگیزه‌های تشكیل خانواده تناقض نداشته باشد. نهایتاً باید گفت هر رفتاری كه در محدوده معروف جا گیرد، بایسته و هر گونه رفتاری كه از این دایره بیرون افتد و موجب هتك حرمت و عدم احترام محسوب شود، ناپسند است. قرآن چه زیبا می‌فرماید كه در نظام همسرداری لازم است رعایت «هن لباس لكم و انتم لباس لهن» (بقره، 187) بر اساس حفظ احترام متقابل و توجه به كرامت انسانی از سوی زوجین صورت گیرد. در واقع اسلام پایه اصلی خانواده را بر عواطف و وحدت ریخته است كه عملاً زن و مرد از مرزهای خود به نفع دیگری می‌گذرند.
معاشرت به معروف در قانون با كنكاشی در قانون متوجه می‌شویم كه تعیین نوع تكالیف مربوط به زوجین از چشم قانونگذار دور نمانده و این امر را در قانون مدنی (مواد 1119-1102) بطور مشروح بیان می‌دارد تا در صورت تخلف هر یك از زوجین از وظیفه خود بر اساس قانون با او برخورد شود.
از آن جمله است قانون حسن معاشرت. تكلیف مربوط به حسن معاشرت جنبه اخلاقی دارد، اما در قانون مدنی سوء معاشرت هر یك از زوجین تبعاتی دارد كه قانون به آن اهتمام ورزیده است از آن جمله ماده 1103 ق.م كه زن و شوهر را مكلف به حسن معاشرت می‌داند و ماده 1108 كه می‌گوید اثر سوء معاشرت زن، بی‌بهره ماندن او از نفقه است و قانون 1111 كه مربوط به سوء معاشرت مرد است. قانون در صورت استنكاف مرد از دادن نفقه و دیگر موارد، تدابیر لازم را اندیشیده است. پس شیوه قانونگذاری بر خانواده بعنوان پایگاهی برای رشد عواطف انسانی و ارضاء نیازهای فطری و تكامل مراحل عقلانی كه متأثر از همین امور است كاملاً متمایز از سایر سیستمهای حقوقی است كه در قالب آیین‌نامه‌های اداری صرف قابل تحقق و توجیه باشد.
این متن فقط قسمتی از حقوق غیر مالی زن در خانواده می باشد
جهت دریافت کل متن ، لطفا آن را خریداری نمایید
قیمت فایل فقط 3,900 تومان
برچسب ها : حقوق غیر مالی زن در خانواده , زن در خانواده , حقوق غیر مالی , حسن معاشرت , دانلود حقوق غیر مالی زن در خانواده , مودت و رحمت , نفی خشونت , عدالت